अगस्त्य ऋषी कोण होते, अगस्त्य ऋषी किती वर्ष जगले, दंडक अरण्य माहिती, 4000 वर्ष जगले होते अगस्त्य ऋषी, अगस्त्य ऋषी यांची कथा तसेच माहिती ईथे दिलेली आहे तर ते संपूर्ण वाचा.
 |
| अगस्त्य ऋषी माहिती मराठी |
अगस्त्य ऋषी माहिती मराठी | दंडक अरण्य माहिती मराठी | Agastya Rushi Information in Marathi
ऋषी मुनी पूर्वी हजारो वर्ष जगत असत. ऋषी मुनि म्हणजे पूर्वीचे वैधानिक होते. कारण जे शोध आताचे वैज्ञानिक लावत आहेत ते ऋषी मुनी यांनी पूर्वीच लावले होते असे आपल्याला धर्म ग्रंथातून दिसते. सर्वात श्रेष्ठ ऋषी म्हणजे सप्तर्षि. असे 7 ऋषी जे महादेव यांचे शिष्य होते. तसेच ते सर्व श्रेष्ठ होते. त्यांच्यापैकी अगस्त्य ऋषी हे होते. अगस्त्य ऋषी यांनी सर्वात जास्त समाजकार्य केले तसेच अध्यात्मिक ज्ञान चा प्रसार केला. दक्षिण भारतात अध्यात्मिक उन्नती घडवून आणली.
अगस्त्य ऋषी यांना ज्ञानप्राप्ती :
लोक म्हणतात ते 4000 वर्ष जग ले. अगस्ती मुनी ने आपल्या सूक्ष्म शरीरें ठेवून गेले. योगा चा सर्वात पहिला दीक्षा विधी हिमालया तील कांती सरोवरा च्या किनारी पार पाड ला गेला. केदारनाथ पासून अंदाजे सहा ते सात किलोमीटर दूर. त्याला कांती सरोवर असे म्हणतात. कांती सरोवर म्हणजे कृपेचा सरोवर. त्याला कृपया सर्वा चं म्हटलं गेलं कारण या सरोवरा च्या किनार् यावर पहिला योग कार्यक्रम पार पाड ला गेला.
साधारण 12 ते 15,000 वर्षांपूर्वी. आधी योग्य हिमालया तील वरच्या भागात प्रकट ला. हजारो च्या संख्येने लोक जमा झाली कारण त्याच्या व्यक्तित्वात असं होतं की लोकं स्वाभाविक पणे त्याच्याकडे आकर्षित झाली आणि त्याच्याकडे येऊन बसले. पण तो एक शब्द ही न बोलता डोळे मिटून शब्दा पासून असे लोक वाट पाहत बसून राहिली. तो असा नुस ता बसून राहिला. महिनोन्महिने कुठलीच हालचाल न करता लोकांना कळलं.
जर एखादा असा निश्चय बसत असेल तर नक्कीच तो त्याच्या भौतिक स्वरूपा च्या पलिकडे पोहोचला असणार नाही तर तो असा बसून असणं शक्यच नाही. सगळे लोक निघून गेली फक्त सात जणांनी त्याला आणि त्याच्या वर बसून राहिले आहे. सात लोक आज आपण सप्तर्षी म्हणून ओळख तो. आपण त्या सात देवी ऋषी म्हणून संबोध तो. आधी योगी नेता ना काही प्राथमिक साधना दिली आणि म्हटलं, तुम्ही साधना करा आपण बघू मग एके दिवशी आधी योगीं चे लक्ष त्यांच्या वर पडला आणि त्याने पाहिले सात ही जण प्रकार साधारण घालून अतिशय ग्रहणशील बनले होते. जो अस्तित्वच सत्य जाणतो जेव्हा तू अशी जवळी ग्रहण शील माणसं पाहतो तो गप्प बसू शकत नाही.
त्याने पाहिलं हे सात ही जण आता परिपक्व झाले आहेत म्हणून तो खाली बसला. कांती सरोवरा च्या किनार् यावर आणि योग विज्ञान विषयात करायला सुरुवात केली. हे विज्ञान आत्म सात करण्यासाठी हे गुड ज्ञान आत्म सात करण्यासाठी. आणि ते मनुष्य प्रस्थापित करण्यासाठी. हे सात ही साधक दीर्घ काळ मौनावस्थेत बसून राहिले. त्यांच्या पैकी सर्वात उज्ज्वल जो आम्हा सर्वांसाठी फार महत्त्वाचे आहे. ज्यांना हिमालया च्या दक्षिणेस जाय चं ठरवलं तो म्हणजे अगस्ती मुनी. त्यांनी स्वतः अतिशय खडतर. आणि भूमिगत राहून साधना केली. अगदी निश्चल मौनावस्थेत राहून हजारो वर्षे. आणि मग जेव्हा ते त्या साधने तून बाहेर आले. आधी योगी दीक्षित केल्या ने पूर्णपणे आपल्या आत्म सात केलं. केवळ फक्त बौद्धिक पातळीवर जाणून घेतले नाही. तर त्याच्या अर्ध्या शरीरा च्या कणाकणात फोर बंधन म्हणून भिन लं गेलं. त्यांची आयुष्ये पूर्ण करण्यासाठी ते दक्षिणेस निघाले.
सात ही जणां पैकी ते सर्वात उज्ज्वल म्हणून आले. कारण. जा प्रखर ताकदी ने ही त्यांनी हे ज्ञान सर्वत्र पसरव लं. हिमालया चा संपूर्ण दक्षिण भाग. म्हणजे कन्याकुमारी पर्यंत. मला माहित असल्या प्रमाणे. भारता त्याने अंदाजे 700 हून अधिक आश्रम स्थाप ले. छोटी मोठी अनेक ठिकाणी स्थाप ली, पण त्या काही आपण हिशेबा धरत नाही. पण एक परिपूर्ण आश्रम जिथे वर्षानुवर्ष साधना होत राहिले गुरु ची तिथे नेमणूक केली जिथे अखंडपणे साधना होत राहिले. 700 हून अधिक आश्रम त्याने आपल्या देशात स्थाप ले. जेणेकरून आध्यात्मिक ता दैनंदिन जीवनाचाच एक भाग होऊ शकेल. त्यांची समाज इतकी सखोल. आणि ज्या प्रकारे त्याने आपले कार्य तडीस नेलं. ज्या ऊर्जे नं आणि बुद्धि कौशल्या नात्याने परिस्थिती हाताळण्या. ची अतिशय अवघड आहे. ज्या प्रकारचे कार्य त्याने भारतात केलं. आपण त्यांना दक्षिण भारतीय गूढ आध्यात्मिक तेचे जनक म्हणू शकतो. योग. एका विशिष्ट साचेबद्ध रचने दक्षिण भारतात आला. ऑगस्ट मुळे. लोक म्हणतात ते 4000 वर्ष जग ले. आपल्या ला माहीत नाही ते 4000 वर्षे जग ले की नाही? पण निश्चित पणे ते सामान्य माणसा च्या सरासरी जीवन मरणा पेक्षा भरपूर अधिक काळ जग ले. त्यांच्या हयातीत त्यांच्या कार्याचा प्रभाव आणि प्रसार लक्षात घेता असं वाट तच नाही. किती आहे फक्त 100 वर्षे जग ले. कमीत कमी 400 वर्षे तरी नक्कीच जग ले. कारण त्यांच्या कार्याचा आराखडा लक्षात घेता. 100 वर्षांच्या कालमर्यादेत ते शक्यच नाही.
आज आपण विमाना तून प्रवास करतो. त्यामुळे अनेक गोष्टी आज आपल्या ला करणं शक्य. कमी वेळात. पण ज्या प्रकारचा प्रवास अगस्ती मुनी केला पायी चालत. एका मनुष्या ते अशक्य. सरासरी१ मानवी जीवनाच्या कालखंड निश्चित पणे एक दीर्घ आयुष्य जग ले. कदाचित 400 वर्ष. कराची 4000 किंवा कदाचित लोक शून्य जास्त लावत असतील. पणी अतिशय अविश्वसनीय कार्य केले. आणि एका दृष्टीनें पाहतां. कार्तिकेया चा राग थंड केला.
कार्तिक म्हणजे शिव शंकरा चा पुत्र. अतिशय रागिष्ट. म्हणून त्याला वडिलां पासून दूर जाय चं होतं. आणि तो दक्षिण भारताकडे आला. रागांना अतिशय बेभान होऊन. म्हणून तो एक योद्धा झाला. ना त्याच्या थोडीच आणखीन कुणीच नव्हतं. लोका वर विजय मिळवित. काही सत्ते चा हेवा नव्हता. जे काही त्याला अन्यायकारक वाटत असेल त्याला ठार मारत जात असे. कारण त्याला वाटलं त्याचे आई वडील त्याच्या शी फार अन्यायकारक वागले म्हणून आणि त्याला एक न्याय संगत समाज प्रस्थापित करायचा होता. जेव्हा तुम्ही रागा नं बेभान असतात तेव्हा सगळं काही तुम्हाला अन्यायकारक वाटतं. नाही का? दक्षिण मध्ये अगस्त्य ऋषी यांनी कार्तिकेय चा राग शांत केला.
दंडक अरण्यचा इतिहास अगस्त्य ऋषी मराठी :
शिल्पकार. ज्या वेळी एखादा शिल्पकार मूर्ती घडवत असतो त्यावेळी. तो त्या शिळे वर हजारो घालतो. आणि ते सुंदर शिल्प तयार करतो. अशाच एका शिल्पकाराने दंडकारण्याच्या शिल्पा वर आपल्या विद्येची ज्ञानाची आणि शास्त्राचे हजारो घाव घातले. आणि एक सुंदर शिल्प तयार केले. ते शिल्पकार म्हणजे महामुनी अगस्ती ऋषी.
दंडक अरण्य अगस्त्य ऋषी कथा मराठी
ही गोष्ट आहे सत्ययुगात या काळात. सर्व देवीदेवतांच्या आग्रह असतो. मूळ चे काशी गाव चा अगस्ती ऋषींनी दंडक करण्याकडे वाटचाल सुरू केली. अगस्ती ऋषींना दिस लं दंडकारण्यात कुणा चा कुणाला थारा नव्हता. सगळीकडे भयाण शांतता होती.
प्राणी पक्षी घाबरून गेले होते. झाड वेली घाबर लेल्या होत्या. म्हणून दंडकारण्याचा उद्धार करण्यासाठी. महा मुनि अगस्ती ऋषी दंडक करण्यात आले. आणि मग ऋषी नी सर्व कारण याची पहाणी केली. त्यांच्या लक्षात चालू दंडकारण्य पुन्हा एकदा उभं करावं लागेल. त्यांच्या लक्षात आलं की अरण्या तील शेतकरी घाबरले आहेत. त्या शेतकर् यांना आधार दिला पैसे. आणि मग ऋषींनी शेतकऱ्यांना विश्वासात घेतलं. ना एकत्र करून शेती विषयी मार्गदर्शन करायला सुरुवात केली.
शेतकर्यांना अगस्ती ऋषींचा बोलणं आपलं वाटू लागलं. आणि मग हळूहळू शेती फुलायला लागली. अगस्ती ऋषींच्या पदस्पर्शाने भूमी पावन झाली. प्राणी पक्षी आनंद ले. झाडं वेली बहरून गेले आहे. परंतु दंडकारण्यात काही समस्या होत्या. शेतकर् यांना शेती साठी पुरे सं पाणी नव्हतं. शेतकरी अगस्ती ऋषी कडे आले.
आणि शेतकर्यांनी अगस्ती ऋषींना सर्व हकिकत सांगितली. मग अगस्ती ऋषींनी कोरड्या नदी ला जलसंजीवनी दिली. आणि दंडकारण्याची घडी बसवण्यात आणखी एक मोलाचे पाऊल टाकलं. आता जवळपास चे अनेक शिष्य तयार होत होते. अगस्ती ऋषी कडे विदया शास्त्र शिकण्या साठी अनेक शिष्य होते. आता फक्त गरज होती एका आश्रमा ची. म्हणून अगस्ती ऋषींनी अगस्ती आश्रमा ची निर्मिती केली. आणि याच इतिहासा ची साक्ष देत. तोच आश्रम आजतागायत अगस्ती ऋषी चं नामस्मरण करत देव भूमी अकोला मध्ये उभा आहे. अशा प्रकारे अगस्ती ऋषींचा आश्रम सुरू झाला. आश्रमा तील शिष्यांचे विद्या घ्यायची.
शेतकरी याचे मार्गदर्शन घ्यायचे. म्हणून अगस्ती ऋषींनी आश्रमा साठी एक स्नान कुंडा देखील बनवले. आणि असा एक दिवस उजाड ला. प्रभु, श्रीराम, लक्ष्मण आणि सीतामाई वनवासा ला निघाले. फिरत फिरत श्रीराम, लक्ष्मण आणि सीतामाई दंडकारण्यात आले. त्यांना कळू जवळ अगस्ती ऋषींचा आश्रम आहे. आणि मग प्रभू, श्रीराम, लक्ष्मण आणि सीतामाई. अगस्ती ऋषी कडे दर्शनासाठी. दंडकारण्य कुठे वास्तव्य करावं? याचं मार्गदर्शन घेण्या साठी पोहोचले. अगस्ती ऋषींनी त्यांना आश्रमात आश्रय दिला. आणि गैरसोय होऊ नये म्हणून खास प्रभू, श्रीराम, लक्ष्मण आणि सीतामाई यांच्या साठी एक वेगळे स्नान कुंड बनवले. तेच आज रामकुंडा म्हणून बघायला मिळते.
अनेक दिवसांच्या सहवासा नंतर. योग्य मार्गदर्शन घेऊन प्रभू श्रीराम, लक्ष्मण आणि सीता माता या दंडकारण्याचा भूमी तून निरोप देण्यासाठी निघाले. अगस्ती ऋषींनी सांगितले. की दंडकारण्याचा उत्तरेस पंचवटी नावा चे ठिकाण आहे. तिथे जाऊन आपण वास्तव्य करावे. आणि अगस्ती आश्रम ते पंचवटी पर्यंतचा प्रवास करण्यासाठी. प्रभू श्रीरामांनी भुयारी मार्ग निवडला. आणि तोच भुयारीमार्ग आज देखील अगस्ती आश्रमा च्या परिसरात बघायला मिळतो. अगस्ती ऋषींच्या सत्ययुगातील अगस्ती आश्रम आज देखील सह्याद्री च्या कुशीत वस लेल्या अहमदनगर जिल्ह्यातील अकोले तालुक्यात बघायला मिळतो.
थोर वैज्ञानिक अगस्त्य ऋषी अविष्कार, समाजकार्य मराठी :
अशा या महान ऋषींनी मानवतेचे रक्षण करण्यासाठी समुद्राचे योग्य पाणी पिऊन विशाल विंध्याचल पर्वताला नतमस्तक करून मणिमती नगरीचे सामर्थ्य आणि वातापी नावाच्या दुष्ट राक्षसांचाही नाश केला होता. वेदांपासून पुराणांपर्यंत त्यांच्या महानतेची चर्चा वारंवार होत आली आहे. भारतीय संस्कृतीच्या संवर्धनात त्यांच्या विशेष योगदानाबद्दल जावा, सुमात्रा इत्यादी ठिकाणी त्यांची पूजा केली जाते. त्यांनी सनातन धर्माचा जगभर प्रचार तर केलाच शिवाय जगातील अनेक देशांतील लोकांना शेती व पशुसंवर्धनाचे ज्ञान दिले.
मित्रांनो, वीज निर्मितीच्या क्षेत्रातही त्यांनी अनेक यशस्वी प्रयोग केले आणि संपूर्ण मानव जातीला चांगले आणि चांगले भविष्य देण्यासाठी त्यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य वेचले. मित्रांनो, तुम्ही सर्वांनी अगस्त्य ऋषींचे नाव ऐकले असेल, परंतु त्यांनी मानवजातीसाठी कोणते कार्य केले हे बहुतेक लोकांना माहित नाही, कारण आपण फक्त तेच वाचतो जे आपल्या समोर ठेवले जाते आणि आपण जे पाहतो तेच दाखवले जाते. मित्रांनो, आज आम्‍ही तुमच्‍या सर्वांसमोर ऑगस्ट पद्धतीशी संबंधित महान कार्ये सादर करणार आहोत, हे जाणून तुम्हाला हे समजेल की, आपल्या प्राचीन ऋषीमुनींनी त्यावेळची पुष्कळ उपासना केली होती, या गुडगावांमध्‍ये लपलेले विज्ञान जाणून घेतले.
हजारो वर्षांपूर्वीचे वेद.निसर्गाशी निगडीत अनेक रहस्ये उलगडण्याबरोबरच अनेक शोध लावले आणि टिप्स सांगितल्या. आधुनिक विज्ञानही अशा अद्भुत ज्ञानापुढे नतमस्तक आहे. अनेक ऋषी-मुनींनी वेदांतील मंत्रशक्तीचा कठोर योगासने आणि तपोबलाचा वापर करून असे अद्भुत पराक्रम केले आहेत की, महान वंशातील थोर राजांनाही नतमस्तक व्हावे लागले. महर्षि अगस्त्य हे वैदिक ऋषी होते. तो वशिष्ठ मुनींचा थोरला भाऊ होता. त्यांचा जन्म श्रावण शुक्ल पंचमी 3000 ईसापूर्व काशी येथे झाला.
आधुनिक युगात विजेचा शोध मायकल फॅराडे यांनी लावला नव्हता हे आपल्या सर्वांना माहीत आहे. बल्बचा शोध लावणारा थॉमस एडिसन त्याच्या एका पुस्तकात लिहितो की, एका रात्री मला एक संस्कृत वाक्य वाचून झोप लागली आणि त्या रात्री मला स्वप्नात या संस्कृत शब्दाचा अर्थ आणि गूढ समजले, ज्यामुळे मला शक्ती निर्माण होण्यास मदत झाली. अगस्त्य ऋषींनी अगस्त्य संहिता नावाचा ग्रंथ रचला. या पुस्तकाची बरीच चर्चा आहे. या ग्रंथाच्या पुरातन वास्तूवरही संशोधन करण्यात आले व ते योग्य असल्याचे आढळून आले.
आज वीजनिर्मितीशी संबंधित सार्वजनिकरित्या उपलब्ध सूत्रे या पुस्तकात आढळतात. महर्षि अगस्त्य हे एक यशस्वी शास्त्रज्ञ होते आणि त्यांच्या संहितेनुसार शास्त्रज्ञांनी अनेक प्रयोग केले आणि ते यशस्वीही झाले, हे या स्त्रोतांवरून ज्ञात आहे. त्यांनी सनातन धर्माचा जगभर प्रचार तर केलाच शिवाय जगातील अनेक देशांतील लोकांना शेती व पशुसंवर्धनाचे ज्ञान दिले. महर्षी अगस्त्य जेव्हा जगभर फिरत होते, तेव्हा जहाजे आणि इतर सुविधा चांगल्या गोष्टी नव्हत्या. तर ते आपल्या रौद्र रूपाने जगभर फिरत होते, हिंदू धर्माचा प्रचार करत होते. असे म्हणतात की हा ऋषी सुमारे 4000 वर्षे जगला.
जर तुम्ही कंबोडियाचा इतिहासही वाचलात तर तुम्हाला इथे अनेक रंजक माहिती वाचायला मिळेल आणि इथे कळेल की कंबोडियामध्ये या ऋषींनी इथल्या लोकांना मंदिरे बांधण्याव्यतिरिक्त शेती करायला शिकवली होती. येथे जिथे जिथे हिंदू संस्कृती अस्तित्वात आहे, त्याचे संपूर्ण श्रेय या ऋषीला जाते. अगस्त्य ऋषींचे नाव जावा बेटांवरही आले आहे. याशिवाय अगस्त्य ऋषी सारख्या अमेरिका दौरा झाला नाही. भारताचा शोध लागला असे आपल्याला नेहमीच सांगितले जाते, परंतु हे पूर्णपणे चुकीचे आहे कारण जगातील अनेक देश आपल्या ऋषीमुनींनी शोधून काढले आणि नातेसंबंधांच्या मार्गाने हे लोक भारतात पोहोचले.
महर्षी अगस्त्य हे सर्व दिशांमध्ये पारंगत होते. विज्ञानाचे क्षेत्र असो, अध्यात्माचे क्षेत्र असो किंवा मानवतेच्या दिशेने केलेले कोणतेही कार्य असो, ते लोकांना दुःखातून मुक्त करायचे. आणि जेव्हा एखाद्याचे रक्षण करायचे तेव्हा तो पापींचा नाश करून त्यांची सुटका करायचा. या संदर्भात अनेक कथाही प्रचलित आहेत, ज्यात एकदा समुद्र राक्षसांच्या अत्याचाराला घाबरून देव त्यांच्या आश्रयाला आले आणि त्यांनी संरक्षणाची याचना केली. परिणामी असे झाले की त्यांनी संपूर्ण महासागर प्यायला. महर्षींचे शिष्य असलेल्या विंध्याचल पर्वताला एवढा अभिमान वाढला होता की त्यामुळे त्याने आपली उंची इतकी वाढवली होती की त्यामुळे सूर्यप्रकाश पृथ्वीवर येणे थांबले होते आणि प्राण्यांमध्ये हाहाकार माजला होता. सर्व देवांनी आपल्या शिष्यांना समजावून सांगण्यासाठी महर्षींना प्रार्थना केली.
महर्षींनी विंध्याचल पर्वताला सांगितले की, त्यासाठी दक्षिणेत जावे लागेल. आता त्यांना मार्ग द्या. विंध्याचल मातेच्या चरणी नतमस्तक झाला. आईने त्यांना परत येईपर्यंत नतमस्तक राहावे असे सांगितले आणि असे सांगून तो डोंगर पार करून दक्षिण दिशेला गेला. त्यानंतर त्यांनी तेथे आश्रम करून तपश्चर्या केली आणि तेथे राहू लागले. भारतात येण्यासाठी महर्षींचे आश्रम आहेत. यापैकी काही मुख्य आश्रम उत्तराखंड, महाराष्ट्र आणि तामिळनाडू येथे आहेत. उत्तराखंडमध्ये, रुद्रप्रयाग जिल्ह्यातील अगस्त्यमुनी नावाच्या गावात त्यांचा आश्रम आहे. येथे त्याने ते केले होते आणि आटापी वातापी नावाच्या मित्रांनाही मारले होते. दुसरा आश्रम महाराष्ट्रातील नागपूर जिल्ह्यात आहे. श्री रामाचे गुरु महर्षि वशिष्ठ आणि त्यांचा आश्रम जवळच होता. गुरु वशिष्ठांच्या आज्ञेवरून श्रीरामांनी ऋषीमुनींचा छळ करणाऱ्या राक्षसांचा वध करण्याचे व्रत घेतले होते. महर्षी अगस्त्य यांनी या कालीसाठी श्री रामाला कधीही न संपणारा तिरुवाला कंप दिला होता.
मित्रांनो, भारतात जन्मलेल्या अशा महान ऋषीला सलाम, ज्यांनी मानव कल्याणासाठी अनेक गोष्टी करण्यासाठी संशोधन केले, त्यांनी विज्ञान जगताच्या महान कार्याचा पाया रचला. पण हे आपले दुर्दैव आहे की आपल्या डोळ्यांसमोर ऋषीमुनी नेहमीच भगवी वस्त्रे परिधान करून धार्मिक कार्य करताना दिसतात. ते नेहमीच केवळ आणि फक्त धर्माशी जोडून यज्ञ आणि हवन करताना दाखवले गेले आहेत. त्यांनी लिहिलेल्या महान कलाकृती शतकानुशतके विस्मृतीच्या अंधारात दडपल्या गेल्या आणि कोणीही ही पदे उंचावण्याचा प्रयत्न केला तरी त्यांचा आवाज जनसामान्यांपर्यंत पोहोचू शकला नाही, त्यामुळे या स्त्रीवर ही अप्रतिम रचना लिहिली गेली.फक्त गूढ रहस्य, प्राचीन ऋषीमुनींनी केलेले संशोधन, प्राचीन भारतातील महान शास्त्रज्ञ, भारतातील 10 शोधक ऋषी आणि माहीत नाही कसे शीर्षकाने आपल्यासमोर मांडले आहेत. वाचा, ही पुस्तके वेदपुराण आणि गीता यांच्याशी लहानपणापासून म्हणजे पायापासूनच जोडली जावीत असे आजपर्यंत कुणालाही वाटले नव्हते. कारण पाया भक्कम असेल तर जीवनात कोणतेही विचलन होणार नाही जेणेकरून आपल्या मनात निर्माण होणाऱ्या सर्व प्रश्नांची उत्तरे आपल्याला मिळतील आणि आपण जे काही कार्य करू ते जनहितासाठी, आपल्या व्यक्तिमत्त्वाच्या विकासासाठी आणि ज्याद्वारे आपला भारतातील प्रत्येक विभाग शारीरिक, मानसिक, आध्यात्मिकदृष्ट्या परिपूर्ण असेल.
हे पण वाचा :
6
